Cóż to takiego dziwnego -are, -ere, -ire? Myślę, że wiele z Was, wprawionych już w językowe kwestie, intuicyjnie rozpozna końcówki…a że tytuł mówi o czasownikach to pewnie to są końcówki czasowników. Tak! Dokładnie to końcówki bezokolicznika dla trzech koniugacji, które występują w języku włoskim.
Koniugacja, czyli coniugazione to odmiana czasownika – uczą tego już w podstawówce. W języku polskim mamy cztery koniugacje, we włoskim tylko trzy. Łatwiej? Przekonajmy się.
Pierwsza koniugacja, to czasowniki zakończone na -are, np. parlare, amare, cantare, pregare, lavorare, studiare, nuotare, impostare, telefonare, chiamare. Odmienimy sobie pierwszy z brzegu, czyli mówić
parl-are, gdzie parl- to temat a -are to końcówka bezokolicznika to -are
io parl-o noi parl-iamo
tu parl-i voi parl-ate
lui/lei/Lei parl-a loro/Loro parl-ano
a teraz kolej na Was. Wymieniłam aż dziesięć czasowników pierwszej koniugacji, sama odmieniłam jeden, pozostałe są dla Was jako ćwiczenie:
amare la vita – kochać życie
cantare bene – dobrze śpiewać
pregare per la pace – modlić się o pokój
lavorare in una multinazionale – pracować w korporacji
studiare l’italiano – uczyć się włoskiego
nuotare a stento – z trudem pływać
impostare il lavoro – ustawić pracę
telefonare a casa – telefonować do domu
chiamare Maria – dzwonić (wołać) Marię
Do pierwszej koniugacji należy największa grupa czasowników, więc przykłady można by było mnożyć i mnożyć.
Druga koniugacja, czyli czasowniki zakończone na -ere, np. scrivere, mettere, vendere, spendere, accendere, perdere, battere, credere, ridere, correre.
Tu też przedstawię odmianę na podstawie pierwszego czasownika, który oznacza pisać.
scriv- (temat) -ere (końcówka)
io scriv-o noi scriv-iamo
tu scriv -i voi scriv-ete
lui/lei/Lei scriv-e loro/Loro scriv-ono
Wasza kolej:
mettere una canzone romantica – puścić romantyczną piosenkę (mettere ma wiele znaczeń, występuje też w wielu wyrażeniach idiomatycznych)
vendere un appartamento – sprzedać mieszkanie
spendere un partimonio – wydać majątek
accendere la luce – włączyć światło
perdere a carte – przegrać w karty
battere uno a zero – pobić jeden do zera
credere nelle bugie – wierzyć w kłamstwa
ridere a crepapelle – śmiać się do rozpuku
correre in palestra – biec na siłownię
Do tej koniugacji należy mnóstwo czasowników, które finalnie odmieniają się nieregularnie oraz takich, które zmieniają wymowę, ale ich odmiana jest regularna: vincere, spegnere, crescere to niektóre z nich.
vinc-o, vinc-i, vinc-e, vinc-iamo, vinc-ete, vinc-ono
speng-o, spegn-i, spegn-e, spegn-iamo, spegn-ete, speng-ono
cresc-o, cresc-i, cresc-e, cresc-iamo, cresc-ete, cresc-ono
Jak widzicie końcóki są takie same, a co do wymowy to wyzwanie dla Was. Ucząc się odmiany powtórzcie fonetykę!
Dochodzimy do trzeciej, ostatniej koniugacji, do której należą czasowniki zakończone na -ire, np.: dormire, patire, finisce, soffrire, definire, pulire, partire, scoprire, capire, guarire, punire, rapire. Te czasowniki, przy odmianie dzielimy na dwie grupy: grupę z rozszerzonym tematem o -isc- i bez rozszerzonego tematu.
Do tej pierwszego wzoru odmiany zaliczymy: patire, finire, definire, pulire, capire, guarire, punire, rapire.
Ich odmiana wygląda w następujący sposób:
pat-isc-o pat-iamo
pat-isc-i pat-ite
pat-isc-e pat-isc-ono
Natomiast czasowniki III komiugacji bez rozszerzonego tematu, odmieniają się w następujący sposób:
dorm-o, dorm-i, dorm-e, dorm-iamo, dorm-ite, dorm-ono.
W tej koniugacji jest również sporo przykładów czasowników nieregularnych np.: salire czy venire. O nich w innym wpisie.