Komunikacja językowa i funkcje języka to podstawa tworzenia relacji międzyludzkich na wszelkich płaszczyznach. To od nich zależy czy proces będzie udany i skuteczny. Aby tak się działo lub aby zrozumieć dlaczego tak się nie stało zaczniemy od początku.
Prolog
Zanim zaczniesz czytać ten tekst, zapraszam do lektury tekstu o komunikowaniu w biznesie. Zrozumienie procesu komunikacji jest niezbędną umiejętnością po to, by tworzyć treści dla odbiorców i klientów oraz dla świadomego użytkownika języka.
Komunikacja językowa
Komunikacja językowa zwana również komunikacją werbalną jest podstawą budowania i kształtowania naszych relacji społecznych. Wynika to z faktu, że w procesie komunikacji bierze udział dwóch aktorów: nadawca i odbiorca. Warto od razu zaznaczyć, że nie są to role przypisane raz na zawsze i w tej samej konwersacji mogą zmieniać się wielokrotnie. Są oni nadrzędnymi elementami procesu komunikacji, ale wobec siebie nie przyjmują hierarchii w kontekście językowym. Bez któregokolwiek z nich nie zaistnieje proces komunikacji. Mogą, natomiast, być w relacji nadrzędno – podrzędnej w kontekście społecznym. Wystarczy pomyśleć o rozmowie ojca z synem, studenta z profesorem, pacjenta z lekarzem.
Nadawcą (w przypadku komunikacji językowej) jest osoba, która przekazuje ustnie lub pisemne jakiś komunikat. Może to być pojedyncza osoba lub grupa osób. Odbiorca to osoba, do której kierowany jest komunikat czy to w formie ustnej czy to pisemnej. Może nim być również sam nadawca, kiedy do siebie kieruje komunikat. Tak może się zdarzyć w przypadku listów pisanych do siebie lub pisania pamiętnika.
Te dwie postaci znajdują się w określonym kontekście, czyli sytuacji lub rzeczywistości pozajęzykowej.
Nadawca nadaje komunikat, który przekazuje za pośrednictwem kodu językowego. Kod ten, czyli język, musi być zrozumiały zarówno dla nadawcy jak i dla odbiorcy. W przeciwnym razie proces komunikacji nie będzie udany. Mówimy również, że nadawca koduje komunikat a odbiorca go dekoduje.
Zapewne czekacie na jakiś przykład.
Mamo, daj mi szklankę wody!
Między nadawcą a odbiorcą musi zaistnieć kontakt. Jest to najczęściej kontakt Nadawcą poniższego zdania jest syn lub córka a odbiorcą – mama. Kodem jest język polski i zakładamy, że matka i jej dziecko mówią w tym samym języku. Prośba o szklankę wody jest komunikatem, a kontekstem pragnienie. Kontakt – bezpośredni wzrokowy, choć być może poprawniej jest powiedzieć bezpośredni i pośredni. Kontakt jest konieczny, żeby ten przekaz mógł zaistnieć, gdyż oboje nastawiają się na informację, która między nimi przepłynie.
Zakup najnowszy telewizor!
Nadawcą powyższego zdania jest firma produkująca telewizory a odbiorcą – potencjalny klient. Kodem jest język polski. Nakłanianie do zakupu jest komunikatem, a kontekstem np. Black Friday. Kontakt – pośredni (firma nie może znaleźć się w kontakcie bezpośrednim z klientem, a jest to raczej na pewno kontakt za pomocą reklamy, czyli pośredni.
Model komunikacji językowej
Najprostszy model komunikacji został zaproponowany przez Romana Jacobsona i prezentuje się w następujący sposób:
KONTEKST
NADAWCA →koduje KOMUNIKAT dekoduje→ ODBIORCA
KONTAKT
Tym elementom komunikacji przypisane się odpowiednie funkcje języka. Tu zaczyna się coś, co ja uwielbiam!
Funkcje języka
Najważniejszą funkcją komunikacji jest, oczywiście, funkcja komunikacyjna. Odpowiada ona całemu procesowi. Kolejne funkcje zorientowane są na poszczególne jego elementy.
Nadawcy odpowiada funkcja ekspresywna, jeśli nadawca chce komunikować o swoich emocjach, przeżyciach czy przemyśleniach.
Bardzo mną to wstrząsnęło i nie mogłem zaznać spokoju.
Nadawca może mieć również na celu wywarcie jakiegoś wpływu na odbiorcę, nakłonienie go do czegoś. Jest to podstawowa funkcja przekazów reklamowych.
Powinieneś znaleźć lepsze wyjście z sytuacji.
Funkcja poznawcza lub informatywna (informacyjna), służy do przekazywania informacji pozajęzykowych.
Idę na zakupy.
Funkcja poetycka, czy też w szerszym pojęciu estetyczna, służy do zwrócenia uwagi na sam tekst. Koncentruje się na jego formie, budowie i użytych środkach stylistycznych. Nie będę przytaczać fragmentu poezji, mniemam, że wiesz o co chodzi.
Za nawiązanie i podtrzymywanie kontaktu odpowiedzialna jest funkcja fatyczna. Są to zwroty wymagające reakcji od odbiorcy i w efekcie aktywizujące go.
Halo? Czy dobrze mnie słychać?
Ostatnią funkcją jest funkcja odpowiadająca kodowi, czyli funkcja metajęzykowa. Jest to analiza i opis języka z zewnątrz i przy użyciu języka.
Czas passato prossimo w języku włoski jest zbudowany ze słówka posiłkowego i imiesłowu biernego.
Cechy skutecznej komunikacji językowej
Bez komunikacji nie ma możliwości osiągnąć swoje cele. Mimo iż uważa się, że język nie jest doskonałym narzędziem komunikacji, to jest podstawowym narzędziem i należy nauczyć się nim posługiwać. Wielu uczuć czy stanów nie potrafimy nazwać, bo słowa nie są w stanie tego wyrazić, jednak bez słów nie wyrazimy kompletnie nic.
Zależy nam, aby nasza komunikacja była skuteczna. Szukamy wszędzie odpowiedzi na pytanie, co roby, aby efektownie się porozumiewać i osiągać zamierzone cele. Jest kilka wskazówek, którymi się z Tobą podzielę.
Poprawność językowa
Jest najważniejsza, tak oczywista, że o niej zapominamy. Komunikat nie może zawierać błędów ortograficznych, językowych czy też interpunkcyjnych albo stylistycznych. W zależności od tego, czy komunikujemy się ustnie czy pisemnie. Następnie to, co się wiąże z poprawnością, czyli:
Zwięzłość i spójność.
To zarówno językowo jak i tematycznie. Nie ma nic gorszego dla odbiorcy, jak strata czasu na długie i wielowątkowe wywody. Nie prowadzą one do niczego i nie pomagają mózgowi w rejestracji przekazu. Istnieje przez to ryzyko, że odbiorca np. nie wykona polecenia w taki sposób, w jaki by tego oczekiwał nadawca lub też nie będzie się czuł ani odpowiednio zmotywowany ani przekonany.
Klarowność
Jest niezbędna, aby odbiorca rozumiał przekaz zgodnie z założeniami nadawcy. Wiąże się ona z powyższymi punktami.
Wiarygodność, konkretność i oryginalność
To kolejne cechy nadawcy i jego przekazu, które wpływają na skuteczność komunikacji. Wiarygodność i konkretność to cechy, które samo wyjaśniają. Nie uwierzymy nikomu, kto sam nie wierzy w to, co mówi lub komuś, kto nie wygląda na godnego zaufania eksperta w swojej dziedzinie. Konkretność zbliża się do zwięzłości, ale dodaje jeszcze kolejny aspekt. Osoba, która jest konkretna przekazuje komunikat, który jest czymś poparty dzięki czemu łatwiej przekonać odbiorcę do swoich racji i osiągnąć sukces komunikacyjny. Ostatnia z cech – oryginalność – jest nie zbędna, aby treść trafiła i utrwaliła się w umyśle odbiorcy. Nudne przedstawienie myśli nie wpłynie pozytywnie na odbiór.
Kontekst
To ostatnia cecha skutecznej komunikacji, o której chcę powiedzieć dzisiaj. Nie oznacza, że jet ona mniej ważna od pozostałych, być może wręcz przeciwnie. Zapewnienie wszystkich powyższych cech, nie musi być równoznaczne z odniesieniem sukcesu w komunikacji językowej. Kontekst to wszystkie elementy poboczne, na które nadawca nie ma żadnego wpływu. Mogą to być miejsce i czas, gotowość na odbiór, cechy, doświadczenia i samopoczucie odbiorcy. Wiele rzeczy można sprawdzić i przygotować, zwiększając swoje szanse na powodzenie w komunikacji językowej. Pomaga w tym również odpowiednie dopasowanie funkcji językowych, o których wspominałam powyżej.
Epilog
Ćwiczenie.
- Czy jesteś zadowolony ze swojej komunikacji z otoczeniem?
- Czy zawsze zwracasz uwagę na swoje cechy jako nadawcy i na cechy Twojego odbiorcy?
- Jaki są mocne punkty w Twoim sposobie przekazu?
- Nad czym musisz popracować?
- Czy przykładasz odpowiednią wagę do kodu (języka), który jest używany w komunikacji?
- Jako odbiorca na jakie pozytywne i negatywne aspekty komunikacji zwracasz uwagę?
- Stwórz sytuację komunikacyjną na temat, który jest Ci bliski, w której jesteś nadawcą. Następnie postaw się w roli odbiorcy swojego komunikatu lub poproś kogoś o przekazanie Ci komunikatu na jakiś temat. Zanalizuj obie sytuacje w odniesieniu do modelu komunikacji językowej i funkcji językowych.